در باب داهاتی بودنمان

"یـِک" علاوه اینکه به لحاظ دستوری یک عدد است (مانند یک کتاب خریدم) اما گاهی به صورت حرف تعریف برای بیان تعجب بکار می رود: (یک فیلم خوبی بود که نگو.) نکته جالب آن است که در بسیاری از مواقع، وقتی میزان تعجب خیلی زیاد است ما فارسی زبانان و از جمله تهرانی ها به اصل و نسب داهاتی خود باز می گردیم و بصورت ناخودآگاه آنرا مانند برادران افغان و تاجیک "یـَک" تلفظ می کنیم:( یَک آدم مزخرفیه!). این درحالی است که در حالت عادی اگر کسی یک را یَک تلفظ کند مسخره اش می کنیم.

آنچه خوانید نوشته کوتاه من بود در واژه نامه خیابانی که چند روز پیش نوشتم. اینکه به دستاورد جدید من در این راستا توجه کنید:

اکثر گویش های ایرانی بخصوص تهرانی مصوت کوتاه آخر کلمات را که قبلا بصورت فتحه تلفظ میشده دیگر امروز با مصوت کسره تلفظ می کند:

مثلا خانه در گذشته (و اکنون میان برادران افغان و تاجیک و برخی دیگر از گویش های ایرانی) خانَ تلفظ میشده، اما امروز خان ِ تلفظ می شود. همچنین است لاله (لالَ و لال ِ ). اگر امروز کسی جلوی ایرانیها بخصوص تهرانی ها بگوید خانَ او را مسخره می کنند. 

حال در نظر بگیرید یک تهرانی خیلی مدعی و شهرنشین و تحصیل کرده بخواهد این کلمات را به همراه ضمیر ملکی (تان، شان، مان و ...) بکار برد. چه اتفاقی می افتد؟ هیچ. به اصل دهاتی خود باز می گردد و می گوید : خانَ تان (خونَ تون)، لالَ شان، مدرسَ مان و ... . حال یکبار این کلمات را با قصد اینکه بعدشان مان یا شان یا تان بگویید تلفظ کنید اما تا به مان و تان و شان رسیدید قطعش کنید و تلفظش نکنید: خانَ ، لالَ و مدرسَ.

شاید کسی استدلال کند که این فتحه عارضی است و متعلق به خود ضمایر ملکی می باشد. یعنی اصل ضمیر " أتان" است و فتحه را بر کلمه ما قبل تحمیل می کند. اما تاریخ زبان فارسی چنین چیزی را اصلا تایید نمی کند. چرا که حتی در زبان پهلوی که متعلق به قبل از اسلام است این ضمایر از خودشان فتحه نداشته اند و همین مان و تان و شان بوده اند. (زبان پهلوی - ژاله آموزگار و احمد تفضلی - صفحه 68) بهتان ثابت شد که هنوز هم داهاتی هستید؟ تحصیل کرده های ما نیز گاهی تحصیل کردَ می شوند!*

چنین گفت کشواد بزرگ

*  این قضیه آنقدر برای من مهم بود که در این وقت شب بر خواب آلودگی و خستگی یک روز پر کار و فعالیت غلبه کردم تا آنرا بنویسم و حتی مجبور شدم به کتابهای آموزش زبان پهلوی ام رجوع کنم.

+ در این ترانه تاجیکی هم "یَک" را می شنوید هم کلماتی مانند "لالَ" و "خندَ" را.